«Kulturminnestig» på Øverlismoen, Lesjaskog

 Dette er teksten til ein artikkel eg skreiv for Kyrkjeblad for Lesja og Lesjaskog som vart trykt i nr. 1, 2021. Den er skriven for bygdefolket, der eg rekna med dei fleste er såpass lokalkjende at dei kjenner stadane som er nemnde, ikkje minst gjennom bygdeboka. Kartet nedanfor ligg òg på lokalhistoriewiki.

På Lesjaskog, nærare bestemt området kring kyrkja, finst det særs mange kulturminne. Utanom kyrkja er det sjølvsagt Skulemuseet i Lisser og Kornmagasinet. Men når ein ser litt nøyare på det som finst her og koplar det til meir allmenn bygdehistorie, kan ein sjå mykje meir.

Utgangpunktet for dette prosjektet var hausten 2020 da ei lokal gruppe fann ut at vi ville sjå nærare på tilstand og vedlikehaldsbehov for Skulemuseet i Lisser, som er ei avdeling av Lesja bygdemuseum. Vi tok sjølvsagt kontakt med museet om vedlikehaldet og fekk rask og positiv respons på at vi engasjerte oss. Vi vonar det blir råd å få utført visse tiltak til sommaren.

Men vi meiner òg det har vore litt for lite aktivitet kring museumsavdelinga dei seinare åra, og klødde oss i hovudet for å prøve å kome fram til kva som må til for betre å få utnytta den fine plassen. I den ‘idémyldringa’ som følgde, kom det først opp forslag om ein kulturstig i området. Og når vi først sette opp ei liste over aktuelle kulturminne vart vi litt overraska sjølve; det er mange fleire kulturminne kring kyrkja enn nokon av oss hadde tenkt! Da kom det sjølvsagt opp forslag om å formidle informasjon om alle desse på ein litt spesiell måte (sjå nedafor).

Kulturstigar er tradisjonelt utstyrt med informasjonsskilt ved kvart kulturminne, der besøkande kan lese om kva dei ser. Men da vi begynt å telje opp kulturminneobjekt innafor det eigentleg nokså vesle området det er snakk om, kom vi til nærare 20! Å få produsert skilt som held seg over mange år i ver og vind her i fjellbygda, er kostbart. Informasjon som blir trykt på slike skilt er òg fiksert. Viss nokon finn ut meir viktig informasjon om objektet må det lagast nytt skilt, og det er jo kostbart.

Av den grunn utvikla idéen seg vidare: kanskje satse på litt enklare skilt, som sjølvsagt er solide og mest muleg vedlikehaldsfrie, men der informasjonen om det enkelte kulturminnet blir formidla på ein annan måte? For det kan forteljast mykje om dei fleste objekta her, og det er utfordrande viss ein berre skal bruke skilt. Vi har derfor tankar om ei anna løysing.

Men la oss først sjå litt på dei kulturminneobjekta på Lesjaskog som vi meiner bør framhevast.

Kart over Øverlismoen, for kulturstigsøknaden. Her manglar fleire kulturminne.

Kring parkeringsplassen:

Kyrkja er sjølvsagt det sentrale kulturminnet her. I hundrevis av år har bygdefolket opplevd viktige seremoniar med dåp, konfirmasjon, giftarmål og gravferd, og mange meir allmenne gudstenester i dette huset.

Kulturhistorisk viser akkurat denne kyrkja til eit kyrkjeinteriør frå slutten av 1600-talet, frå slutten av det som er kalla rettlæretida. Luthersk ortodoks lære skulle forkynnast, ingen andre tilnærmingar var tillate. Men ho er òg noko såpass sjeldan som ei bedriftskyrkje for det jernverket som var i drift litt lenger aust i bygda. Her ser ein til dømes på dørene til kyrkjebenkane korleis eigarane, funksjonærane og arbeidsfolket var plasserte etter rang, med bygdefolket lenger bak.

Nedanfor kyrkja ligg Kyrkjebakken, ein samlingsstad for bygdefolket i eldre tid, før og etter messa. Kyrkjebakken var datidas «sosiale medium»; her kunngjorde lensmannen kongelege eller seinare kommunale påbod, her kunne folk utveksle røynsler og drøfte politikk, avtalar og mykje meir.

Og nedanfor Kyrkjebakken står Kyrkjestugu. Den eldste delen, ei eldre stugu frå Brandlie, vart sett opp kring 1872 som eit kyrkjelyds- og kommunehus for Lesjaskog soknekommune og for Lesjaskog kyrkje,.. Kyrkja hadde den tida ikkje omn, så det var nok eit ønskje om oppvarma hus særleg for barna før dåpsseremonien som førte til bygginga. Det skal òg ha vore halde skule i Kyrkjestugu, og det var bedehus lenge her. I 1983 vart det oppført eit nytt tilbygg.

Kornmagasinet er òg eit interessant kulturminne. Det viser tilbake til naudsåra før grunnlovsåret 1814, da mangelen på matkorn i landet førte til at mange svalt og til og med døydde. Da innsåg bygdefolk både i Lesja og mange andre stader at å ha magasin der ein kunne lagre korn frå år med overskot, ville vere eit viktig tiltak for å unngå slike kriseår. Magasinet her er frå 1818; på Lesja kom tilsvarande i 1820.

Vidare er det som kjent tre minnesteinar nedanfor parkeringsplassen, der den eine heidrar veteranane frå krigen 1807–1814, den neste dei som fall på Lesjaskog under siste verdskrigen og den siste minnest den store utvandringa til Amerika frå Lesja.

Inne på kyrkjegarden finn vi sjølvsagt mange fine gravminne, der alle i og for seg er kulturminne om bygdefolk frå langt tilbake i tid. Men det er graver der som vi kan rekne for spesielle; dei er over tre engelske soldatar som døydde i den fryktelege togulykka ved Knipstugu på Lesjaverk natt til 1. mai 1940. Der omkom også fire andre engelske og fire norske soldatar. Desse er heidra på minnesteinen.

Litt nedanfor kyrkjegardsmuren og framafor Kornmagasinet står eit nokså nytt kulturminne, bautaen over Sigurd Einbu, utforma av lesjaskogingen Ola Enstad (1942-2013) og oppsett i 2009. Sigurd Einbu var født på Nordi Lie litt lenger nord på Lesjaskog. Han vart lærar og busette seg på Dombås, men vart etter kvart kjend også langt utanfor Noreg som astronom.

I museumsområdet:

Ligg sjølvsagt sjølve Skulemuseet, som eigentleg er den nørdste delen av den tømrastugu som står øvst på tomta til Lesja bygdemuseum, Tandseterstugu. Her er det samla eldre skulemateriell frå omgangsskuletida (før slutten på 1800-talet) og ting som har vore vanlege i fastskulen oppover mot nyare tid: kart, plansjar, lærebøker og så vidare. Det er òg eit møterom i stugu, med skorstein og rosemåla tak utført av Ragnvald Einbu. Dette taket er frå ei av hotellbygningane i Mølme. Tandseterstugu er ei gamal tømrastugu frå Tandsetre på Lesjaverk, truleg frå 1700-talet.

Her går den gamle «Kongevegen»; som eigentleg er «Den Romsdalske hovedvei» og den første vegen som vart opparbeidd for å køyrast med hest og kjerre opp Romsdalen og til Dovre. Det skjedde sist på 1700-talet og var hovudvegen fram til oppgradering til «chausseé»-standard og delvis omlegging i åra frå 1860 til 1888.

Denne vegen gjekk over Mølmsåe omtrent der brua er i dag, men så mellom Kyrkjestugu og kyrkjebakken og rett bortover til det området som har det litt merkelege namnet Lisser. Vi kjenner ikkje opphavet til namnet, men det er i vanleg bruk også litt nedanfor sjølve museumsområdet. Der finn vi Lissersvingen på den gamle riksvegen. Den kom til da den gamle vegen vart lagt utanfor Kyrkjestugu og i sving rundt Lisser. Der finst eit anna kulturminne; den oppmura kvilesteinen med årstalet 1888 på ein oppreist bautastein. Årstalet viser til da vegen var omlagt. Bautasteinen har elles ein skade etter bombing i aprildagane 1940, så den er eit eige kulturminne.

Gamlevegen kjem opp bakken nordfrå til eit litt morosamt kulturminne rett innafor grinda; truleg ein eldre kvileplass; det såkalla «Kortbordet», med eit steinbord og nokre ‘sitjesteinar’ rundt. Det er ein plass karane etter eldre, ikkje spesielt ‘kvalitetssikra’ tradisjon samla seg for å spele kort medan kjerringane var på kyrkjekaffe eller basar ved Kyrkjestugu...

Mellom den gamle riksvegen og museumsområdet er det òg eit tydeleg bombekrater frå 1940. Det er fleire minne frå dei dramatiske dagane i området, da det særleg gjekk hardt ut over kyrkja, Mølmen hotell og dei norske og engelske soldatane som var på tilbaketrekking etter at kampane ved Kvam og Dombås var avslutta. To av soldatane som er namngjeve på minnesteinen døydde her.

Museumslåven frå Fjellstad (før Hosetøygarden) på Nordmo vart gjeve som gåve frå Iver Fjellstad (1915-2001). Han var mangeårig eldsjel i historielags- og museumsarbeidet i Lesja. Førebels er låven brukt som lager, med for så vidt litt spennande innhald, så det er idéar om å bruke han meir aktivt.

Litt ovanfor kyrkja er det òg registrert eit par kolmiler. Det er, på same måte som kyrkja, ein type kulturminne frå jernverkstida, men dei er sjølvsagt ikkje like tydelege. Mange har sikkert lagt merke til slike miletufter rundt omkring i bygda, særleg på Lesjaverk og Lesjaskog. Nyare gransking ved hjelp av laserskanning frå fly kombinert med synfaring på bakken har vist at det må vere over tusen slike kulturminne i Lesja!

Ved Mølme

Og til sist har vi Mølme like nedanfor kyrkja. Denne garden oppstod som kjent som husmannsplass under Øverlie tidleg på 1700-talet. I 1795 vart Mølme frådelt som sjølveigande bruk med rett til å drive gjestgjevarverksemd. Det var nok starten på garden som sentrum på Skogen. I 1818 vart kornmagasinet sett opp på Magasinhaugen like vest for tunet, og i 1837 vart det etablert skysskiftestasjon her. Den vart utvida til skysstasjon i 1852, tre år før kyrkja vart flytt hit. Skysstasjonen var nedlagt da Raumabanen opna.

Og i 1874 kom den første bygninga til Mølmen hotell opp, starten på ei hundreårig reiselivsbedrift med internasjonale gjestar, eiga tennisbane og landhandel – og militær kommandoplass i aprildagane 1940! Dessverre er det slutt på hotelldrifta nå, men ho kan dokumenterast med mange bilde.

Det er altså mykje å fortelje om alt vi finn på det etter måten vesle området Øverlismoen kring Lesjaskog kyrkje.

Ei aktuell kulturstigløysing

Kulturstigar går tradisjonelt etter ei løype. Det er vi litt usikre på her; kulturminna står litt rundt omkring, men vi satsar i alle fall på eit oversynsskilt og kanskje ein enkel brosjyre med kartskisse på parkeringsplassen ved kyrkja.

Men korleis fortelje? Førebels er idéen at vi skal merke kvart objekt med nokså enkle skilt der det i alle fall står namnet og kanskje nokre stikkord, og i tillegg ein såkalla QR-kode. Det er noko vi kjenner frå mange stadar, liknande strekkodane på stort sett alle handelsvarer.

QR-kode til oversynsartikkel.

Det vi så ser for oss, er at QR-kodane viser til omtale på nettstaden www.lokalhistoriewiki.no. Der er det allereie mange artiklar, som kan utvidast viss ein vil det, og alle har lenker vidare til utfyllande informasjon for den som er interessert i det.

Kven er så målgruppa?

Vi har særleg tenkt oss at skulane i bygda kan ha nytte av dette, og har fått positive signal frå Lesjaskog skule. Det er denne skiltløysinga med kopling til lokalhistoriewiki vi i år søkjer Sparebankstiftinga DNB om støtte til.

Men tilbodet vil sjølvsagt stå ope for kven som helst og når som helst. Bygdefolk og hytte-/fritidsfolk kan få utvida kunnskapen om kulturminna her når det passar. Viss det kan skiltast ved Europavegen eller området kan leggast til meir allmenn turistinformasjon, kan jo tilfeldig forbipasserande òg finne stoff av interesse her.

Og teknologiutviklinga går som vi veit raskt. Noko som blir kalla lyddusj blir teke i bruk til munnlege forteljingar. Ein høgtalar liknar eit dusjhovud heng over interessante objekt, og ved å trykke på ein knapp kan ein høyre forteljinga. Det finst til dømes i Vågå knytt til deira Edvard Munch-vandring. Kanskje det blir neste steg?

Oppdatering

 For ordens skyld, sidan eg ikkje har brukt denne bloggen på ei tid. Men eg har jo hatt diverse andre kanalar for faglege tankar (eller helst verksemd).

Viktigast er nok Snøhetta forlag a.s, der eg tok over som dagleg leiar 1.1.2020 og har ei lett oppdatert personleg heimeside. Det er sterkt varierande arbeidsoppgåver knytt til den verksemda, men i 2020 fekk eg ein del å gjere med den boka vi gav ut like før jul: «...folkets lengsel efter en ny og bedre tid». Nasjonal Samling i Lesja 1940–1945 av Martin Enstad. Har òg hatt mange faglege samtalet med han; som har eit anna fagleg tyngdepunkt enn eg, og eit yrkesliv som historielærar (først og fremst) for vidaregåandeelevar.

Hausten 2019 og gjennom 2020 tok eg på meg ein del ekstra redaksjonelt arbeid for å avlaste dei i fagmiljøet i Volda som framleis hadde mykje å gjere med undervisning og korona-oppgåver. Dermed fekk vi heldigvis i fjor haust ut antologien om mikrohistorie.

Det historiefaglege prosjektet eg arbeider med er i hovudsak historia til det vesle jernverket som var på Lesja frå 1660 til først på 1800-talet. Det har eg òg vald å skrive kortare populærfaglege artiklar for lokalavisa Vigga, som eg i etterkant publiserer på ein eigen blogg for å sleppe betalingsmuren. Til prosjektet har eg òg ei opa facebook-gruppe.

Og inn i mellom administrerer eg framleis dugnadsprosjektet med kjelderegistrering for Rauma historielag sitt prosjekt Bygdebok for Grytten, Hen og Vågstranda.

Har dataprogrammet Busetnadssoge (BSS) ei framtid?

Svært mange innlegg i denne bloggen har vore innom dette dataprogrammet på ymse måtar, sjå kanskje særleg dette frå januar 2016. Programmet vart utvikla av Ole Martin Sørumgård i Snøhetta forlag a.s (sidene er under gjenoppbygging) på Lesja i åra 1999-2004, medan eg var prosjektleiar. Ole Martin har seinare drive feilretting, vedlikehald og gitt brukarstøtte til til saman 11 busetnadshistorieprosjekt: kommunane Sula og Volda (som var pilotprosjekt med meg som leiar), Herøy, Haram, Stor-Elvdal, Vang på Hedmark, Ullensvang, Bardu, Høland og Setskog, Surnadal og Rakkestad.

Nokre av desse har vore det vi kan kalle "fullskala" prosjekt, der primærkjeldematerialet først har blitt registrert på ymse måtar (BD87, RUBREG, excel, Augustus osv.), så importert i BSS der "forfattaren" har teke over, normert viktige variablar (særleg alder og person- og stadnamn) for å lette søkinga og så utført familierekonstruksjonen og oppretta bustadregisteret. Andre har vore meir tilpassingar av prosjekt som har vore starta opp med andre verktøy eller med avgrensa mål som oppdatering av eldre utgåver.

Snøhetta står no overfor ei vurdering av framtida for programmet. Det vart utvikla i åra 2000-04 og fungerer for så vidt greitt nok framleis reint bygdebokfagleg. Men i høve den allmenne teknologiske utviklinga er programmet forelda; det har t.d. hatt problem med overgangen til nye versjonar av Microsoft sitt operativsystem. Vi meiner no BSS må gjennomgå ein større oppgradering viss det skal kunne brukast til nye slike prosjekt, i alle fall fullskala.

I den samanhengen kan det nemnast at BSS òg har vore med i prosjektet Norsk historisk befolkningsregister som (mindre) partner, der målet har vore at dei underliggande BSS-databasane, i alle fall dei eldre delane utan personsensitiv informasjon, skal kunne importerast i histreg. For å få det til å fungere optimalt, må kjeldene til nye prosjekt ev. gå vegen om Digitalarkivet for å få med seg dei permanente ID-ane der.

Det vi no er usikre på er om sjangeren snart er i ferd med å "døy ut" (slik fleire har spådd), og at det dermed vil vere bortkasta å foreta ei slik større oppgradering. Det vil òg medføre ikkje ubetydelege kostnader, som Snøhetta i prinsippet bør klare å dekkje opp gjennom ein kombinasjon av ymse støtte (vi fekk ein del m.a. frå Kulturrådet og DU sist, og vil ev. søkje på nytt) og sal-/driftsinntekter. Erfaringa er at det å investere i eit slikt program sit litt langt inne for slike prosjekt, sjølv om bruk av BSS nok betyr betydeleg innsparing i høve andre metodar (NB eg er altså medeigar og styreleiar i Snøhetta, men skriv dette først og fremst som fagperson.)

Etter som vi treng gode argument for å gå i gang med ei større oppgradering av BSS, ber vi med dette fagmiljøet om synspunkt på nokre spørsmål vi har stilt oss: Kjem det til å bli starta opp såpass mange nye prosjekt at det vil vere ein "marknad" for BSS i dei næraste par tiåra? Vil nye prosjekt satse på "fullskala" personinformasjon (altså alle dei store kjeldeseriane, som altså må innom Digitalarkivet)?

Om omfanget av busetnadshistorie sidan først på 1900-talet

At den klassiske busetnadshistoria lever vidare kan ein lese av Norsk lokalhistorisk institutt sin bibliografi (gå inn kommunevis).

Eg har nettopp gjort eit forsøk på å sortere frå og legge saman alle verk som er nemnde i desse bibliografiane (og i andre kjelder, særleg Oria/Bibsys) og som kan kallast busetnads- eller gards- og slektshistorie. Der har eg brukt titlane, som i dei fleste tilfelle er eintydig. I tillegg har eg sjekka innhaldet i dei titlane som er mindre presise og som er publiserte på Nasjonalbiblioteket (bokhylla.no), og i dei som berre har metadata har eg "godtatt" dei som har emne "gårdshistorie" + "slektshistorie" osv. i Oria (Bibsys).

Det førebelse resulatat er at det per i dag (februar 2018) er gjeve ut over 1460 bind på til samen neste 820.000 sider eller ca. 561 sider per bind i snitt. Da har eg til ein viss grad tatt omsyn til at ein del verk har kombinerte allmenn- og busetnadshistorie-innhald, og har rekna frå den allmennhistoriske delen i sidetalet.

Og NB: dette er framleis minimumstal. Det er nok komne ut slike bøker som ikkje er blitt fanga opp av NLI, som jo heller ikkje operere med dei to delsjangrane, og som sikkert ikkje har fått inn alle utgjevingane som kom før jul i 2017.

Førebels resultat av undersøkinga, talet på boksider fordelt på fylke:

Førebels resultat av undersøkinga, publisert sidetal fordelt på femårsperiodar etter 1970:

Om å kople "fiksert" informasjon (papirformat) med dynamisk informasjon (på nett) - med busetnadshistorie som døme

Når ein sakprosatekst blir trykt på papir kan ein seie den blir "fiksert" på same måte som eit fotografi. Om ein så oppdagar feil eller manglar i teksten er det vanskeleg å få retta det som er trykt.

Motsetninga er nettbasert tekst, særleg artiklar på nettstader som Wikipedia og lokalhistoriewikien. Her kan teksten stadig vidareutviklast, og i tillegg kan ein gå tilbake til alle tidlegare versjonar gjennom sidehistorikken.

Ein sjanger som busetnads- eller gards- og slektshistorie er særleg ramma av dette problemet. Personlistene (familieoppsetta) i slike verk er som regel rimeleg fullstendige, men gardshistoriedelane kan vere låste i nokså faste former. Det gjorde eg i alle fall sjølv, da eg arbeidde med Lesjabøkene på 1980- og -90-talet. Eg la ein nokså fast disposisjon for kvar gardshistorie, og avveik ikkje nemnande frå den, inspirert av Andreas Holmsens oppskrift frå 1948.

Som eg har vore inne på før, internett har eigentleg revolusjonert formidling av fagleg stoff. Inntil for om lag tjue å sidan var det stort sett avgrensa til trykt form: blader, hefte, aviser og bøker (i tillegg til munnlege og visuelle uttrykk, sjølvsagt, særleg radio og TV). Så kom nettet, der ein kan formidle på liknande måte som på papir, men der ein òg fortløpande kan bytte ut og oppdatere informasjonen. Og med sterkt aukande lagringsplass på diskar eller i "skya", er dei avgrensingane ein før hadde i talet på ord, sider og/eller trykke- og distribusjonskostnader meir eller mindre borte.

Lettast tilgjengeleg for slik informasjonsspreiing er truleg wiki-formatet, som gjer det enkelt for kven som helst å publisere stoff; ja kven som helst med litt over middels IT-kompetanse kan laste ned wiki-koden og opprette sin eigen wiki. Eg har hatt studentar med slike, og eg har i denne samanhengen altså gjerne vist til lokalhistoriewikien, særleg for gardshistoriedelane i slike busetnadshistorieverk (sjå lenka først i førre avsnitt). Eg har til og med laga ein innføringsvideo om nettstaden (under Hjelpefiler).

Som eg har reflektert litt over i dette innlegget (mellom mykje anna), trur eg nok det i overskuelege framtid vil vere mest aktuelt å publisere bustetnadshistorie i bokform, der befolkningsdelane (familiane) i alle fall bør inngå, i tillegg til relevante illustrasjonar og tekstleg informasjon om garden / busetnadseininga i ei eller anna form.

I det siste har eg gjort meg nokre tankar om korleis ein kan kople slik trykt informasjon (familiane) mot digital informasjon (gardshistoria med meir), når den blir skrive på ein permanent nettstad, t.d. lokalhistoriewikien. Ein kunne sjølvsagt, under overskrifta til ein gard, ha lagt inn URL-en (lenka) teikn for teikn, t.d. slik:

Ner-Brøste

https://lokalhistoriewiki.no/index.php/Ner-Br%C3%B8ste_(Rauma) - men det er ikkje akkurat særleg brukarvenleg.

Eit litt betre alternativ ville vore å krympe URL-en, som det finst fleire gratisverktøy til, t.d. tinyurl.com. Da ville det blitt slik:

Ner-Brøste

http://tinyurl.com/Ner-Broste

eller kanskje ein QR-kode, slik:

Ner-Brøste

(Har du ein qrkodeleseapp på mobilen eller lesebrettet skal du no få opp loklahistoriwiki-artikkelen om Ner-Brøste i Rauma. Slike appar finst det mange av, også gratis.)

Ikkje så veldig dekorativt, sjølvsagt, men etter kvart har jo mange telefonen eller lesebrettet liggande nære seg og kan med ein slik app raskt slå opp på nettsida og finne meir stoff. Og det stoffet kan jo stadig utvidast / forbetrast, med tekst, lenker, bilde osv. osv. - det vil vere dynamisk.

Kom gjerne med synspunkt nedafor her på om eit slikt kombinert papir- og digibokformat kan vere av nokon interesse særleg innafor busetnadshistoriefeltet!

Oppdatere Bygdebok for Lesja - gards- og slektshistoriebinda?

Til jul i år er det 30 år sidan første bindet av bygdeboka for Lesja vart lansert. Så gjekk det fem år til neste bind (1992) og så fire år til verket vart fullført i 1996 (eg har skrive litt om prosessen i dette innlegget frå november 2014). Det første bindet vart utseld ein gong før eller kring 2010, og alle er elles tilgjengelege på bokhylla.no (lenker her).

Ut over 2000-talet, og særleg etter 2010, har eg fått spørsmål om det går an å oppdatere verket. Personinformasjonen manglar jo snart for ein heil generasjon, i alle fall på Skogen. Oppdatering er sjølvsagt muleg, t.d. slik det er gjort i Herøy kommune i Møre og Romsdal. Eg har elles vore involvert i mange bygdebokprosjekt etter eg vart tilsett ved Høgskulen i Volda. Grunnen er nok at eg er den einaste historikaren her med personleg erfaring frå slikt og tilgrensande arbeid.

Som nemnt i innlegget frå november 2014 starta eg i 1993, saman med Bjarne Fossøy, Snøhetta forlag a.s (heimesida bør oppdaterast). Forlaget hadde ymse ordinære utgjevingar utover -90 og 2000-talet, men spesialiserte seg etter kvart på bygdebokprosjekt, først i samband med Bygdabok for Lom, men først og fremst gjennom utviklinga av dataprogrammet Busetnadssoge - BSS. Gjennom det programmet er Snøhetta nå kopla til prosjektet Norsk historisk befolkningsregister som partnar.

Våren 2011 fann vi i Snøhetta ut at vi skulle sende eit tilbod om oppdaterng av bygdeboka til Lesja kommune. Det tilbodet fekk vi aldri svar på, men over sommaren i år kontakta eg uformelt rådmannen (som var ny sidan 2011) om han var interessert, og fekk positivt svar. Eg hadde så eit møte med han og oppvekst- og kultursjefen 9. september, og sendte i etterkant inn eit utfyllande notat om eit slikt muleg totalt oppdateringsprosjekt, også med tilbod om å utgreie det i form av eit forprosjekt (sjå siste side i notatet). Notatet vart lagt til grunn for saksutgreiing til livsløpsstyret, som vedtok forslaget og sette av kr 80 000 til å få utarbeidd eit forprosjekt som skal kunne nyttast som grunnlag for politisk vedtak om eit eventuell hovudprosjekt.

Fredag 10. februar hadde vi så eit førebuande møte på kommunehuset der det blant anna vart drøfta korleis forprosjektarbeidet bør leggast opp. Er det behov for eitt eller fleire opne møte der interesserte bygdefolk får nærare informasjon om korleis eit slikt oppdateringsarbeid kan gjerast og får kome med innspel? Vil dei som ev. kjem på slike møte vere representative for bygdefolket? Eg vil gjerne kople til skulane og kan gjerne vise korleis elevar kan bruke lokalhistoriewikien (sjå det utfyllande notatet om slik bruk) til å presentere lokalhistorisk stoff t.d. om eigen gard, eiga seter, biografi om besteforeldre osv. - men er skulane interessert i eit slikt prosjekt / slik bruk av lokalhistoriewikien?

Konklusjonen vart at eg i første omgang opprettar ei opa Facebookgruppe for dette forprosjektet, der eg kan svare på spørmål, alle kan kommentere, vi kan opprette meiningsmålingar kring viktige spørsmål o.l. I den gruppa er alle velkomne - det er ikkje noko minstekrav til tilknyting til bygda (t.d. alle besteforeldre fødte innafor kommunegrensa:-).

Spørsmål og kommentarar kan òg leggast inn nedfor her. Kjør debatt!

Dugnadsprosjektet med registrering av kjelder for Grytten, Hen og Vågstranda

Sidan før sommaren har eg vore involvert i eit samarbeidsprosjekt med Rauma historielag som førebels går ut på å dataregistrere kyrkjebokinformasjon for dette området ved hjelp av gratisprogrammet Augustus frå Slekt og Data.

Historielaget har oppretta eit meir ambisiøst prosjekt, men min involvering er førebels kopla til eit større nasjonalt prosjekt eg har vore med i nokre år, Norsk historisk befolkningsregister (HBR), der resultata frå registreringane vil gå inn. Lenka går elles til den opne delen av HBR, men totalprosjektet er meir omfattande - mellom anna er intensjonen å kople dei opne historiske dataa til den nasjonale folkeregisteret for å kunne forske på ymse tema med slike longitudinelle data. Mi deltaking i HBR er altså med avgrensa databasar som er bygde opp med dataprogrammet BSS, slik eg har vore inne på i dette innlegget, og eg vonar eg kan få bygd opp eit slikt register for Grytten, Hen og Vågstranda i Rauma kommune.

Historielaget har altså bygdebok av busetnadshistoriesjangeren som mål. Det klarer dei (vi) kanskje å få til, men det er ein lengre veg dit, særleg økonomisk. Det vi no er i gang med - registrering av kyrkjebøkene (og gjerne andre tilsvarande kjelder) - kan fullførast på dugnadsbasis, og det er heilt nødvendig å ha denne grunnmuren på plass før ein kjem særleg lenger (det er sjølvsagt òg andre oppgåver som kan løysast på dugnad, t.d. innsamling av bilde og andre illustrasjonar, slik eg har vore inne på i dette innlegget).

Men det er altså "grunnmuren" vi bygger nå, og det er ikkje så reint få interesserte som er blitt med, jf. denne (lukka) facebook-gruppa. Dei tar etter kvart på seg kvar si liste frå dette utvalet - og det er nok å ta av.

Når så dei enkelte listene (døypte, vigde, gravlagde osv.) er ferdig registrerte og i alle fall sett over / korrekturleste, blir dei publiserte på Digitalarkivet sitt "pensjonat" under sitt eige namn (døme Solveig og Grete). Eit samla oversyn får ein via Digitalarkivet sin funksjon "Finn kilde", og det gir dette resultatet (for kyrkjebøker, men det er og mange andre kjelder der, særleg folketeljingane).

Ikkje alle som startar opp er like fortrulege korkje med programmet (Augustus) og lesing av eldre handskrift. Til det formålet nyttar vi Teamviewer, eit nyttig gratisprogram der vi koplar oss saman og hjelper kvarandre. Og viss ikkje det går bra, spør vi ekspertane på forumet for kjeldetyding på Digitalarkivet. Det er det mangre heilt fabelaktig flinke hjelparar - vi må bare hugse å takke dei!